Έχει δώσει το όνομά του σε μια ολόκληρη γειτονιά. Ψηλός – φτάνει τα 12μ. – και καμωμένος από πεντελικό μάρμαρο, δεσπόζει στην καρδιά του πρώτου εμπορικού κέντρου της Αθήνας, στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην Πλάκα. Το όνομά του; Αέρηδες.
Κι αν όλοι γνωρίζουν τον οκταγωνικό Πύργο κάτω από την Ακρόπολη, πόσοι ξέρουν πως θεωρείται ο αρχαιότερος μετεωρολογικός και ωρομετρικός σταθμός του κόσμου και πως έχει χαραγμένα τα μεγαλύτερα γνωστά ηλιακά ρολόγια της αρχαιότητας που έχουν βρεθεί σε κάθετους τοίχους;
Μοναδικός στον κόσμο, ο Πύργος των Ανέμων ή Ωρολόγιο του Ανδρονίκου του Κυρρήστου – από το όνομα του κατασκευαστή του, αστρονόμου, που καταγόταν από τη μακεδονική Κύρρο – εκτιμάται ότι χτίστηκε το 47 π.Χ. για να εξυπηρετεί τους εμπόρους που ήθελαν να υπολογίσουν σε πόσο χρόνο θα έφταναν τα προϊόντα τους στην αγορά.
Χαμένος σήμερα, στην κορυφή του στεκόταν ένας χάλκινος Τρίτωνας που περιστρεφόταν και έδειχνε με το ραβδί του ποιος από τους οκτώ ανέμους που απεικονίζονταν ανάγλυφα σε κάθε πλευρά του Πύργου φυσούσε εκείνη τη στιγμή. Ακόμη κι αν κάποιος δεν μπορούσε να διαβάσει τα ονόματά τους, τα οποία αναγράφονταν, αρκούσε να τους κοιτάξει για να εξακριβώσει την ταυτότητά τους. Δεν είναι τυχαίο που ο αρχαίος γλύπτης αποτύπωσε τον Βοριά ως γέροντα με ένα κοχύλι στο χέρι για να παραπέμψει στον ήχο που κάνει όταν φυσά στις σπηλιές της Αττικής. Ακολουθώντας τη φορά του ρολογιού, δίπλα βρίσκεται ο Καικίας (βορειοανατολικός άνεμος), ηλικιωμένος κι αυτός, που κρατά μια ασπίδα γεμάτη χαλάζι. Τον ακολουθεί ο Απηλιώτης – ανατολικός, έρχεται από τον ήλιο, όπως λέει και το όνομά του -, νέος με τα χέρια γεμάτα στάχυα και φρούτα, καθώς φέρνει βροχή πολύτιμη για τους γεωργούς.
Επόμενος είναι ο αποπνικτικός Εύρος, ο νοτιοανατολικός άνεμος με τη μορφή γέροντα και ο μοναδικός που έχει άδεια χέρια. Με μια αναποδογυρισμένη υδρία ακολουθεί ο Νοτιάς, καθώς ο νέος αυτός άνδρας φέρνει πολλές βροχές. Τον διαδέχεται ο νοτιοδυτικός Λίβας, στιβαρός, κρατά στα χέρια του την πρύμνη ενός πλοίου, σημάδι ότι είναι καλοτάξιδος.
Γυμνός και με τον μανδύα του γεμάτο ανοιξιάτικα λουλούδια εμφανίζεται ο δυτικός άνεμος Ζέφυρος, που είναι ευχάριστα ζεστός, για να κλείσει ο κύκλος με τον πιο αντιπαθητικό, τον βορειοδυτικό Σκίρωνα – όπως ο ληστής που σκότωσε ο Θησέας και είχε την έδρα του στη σημερινή Κακιά Σκάλα, επειδή πίστευαν ότι έπνεε από εκεί -, ντυμένο με βαριά ρούχα και ένα αγγείο αναποδογυρισμένο στο χέρι, καθώς ψυχρός τον χειμώνα και καυτός το καλοκαίρι αρρωσταίνει τους ανθρώπους.
Κάτω από κάθε φτερωτό ανάγλυφο άνεμο υπήρχε κι ένα ξεχωριστό ηλιακό ρολόι. Ο χρόνος όμως δεν σταματούσε όταν έπεφτε η νύχτα ή όταν υπήρχε συννεφιά. Για τον λόγο αυτό οι δυο πόρτες του Πύργου ήταν πάντα ανοιχτές ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στο υδραυλικό ρολόι που υπήρχε στο εσωτερικό του, όπως μαρτυρούν οι τριών διαφορετικών κατηγοριών εγκοπές που έχουν εντοπιστεί στο δάπεδό του.
Πότε ακριβώς σταμάτησε ο Πύργος να λειτουργεί ως ρολόι, δεν είναι γνωστό, αλλά οι ανασκαφές έδειξαν πως στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες είχε μετατραπεί σε εκκλησία (ή σε βαπτιστήριο γειτονικής εκκλησίας) και μετά σε μουσουλμανικό μοναστήρι (τεκέ) δερβίσηδων, οι οποίοι παρέμειναν στο κτίριο έως και το 1821, προστατεύοντας το μνημείο από τις λεηλασίες των ευρωπαίων αρχαιολατρών επισκεπτών. Τέλος, το 1843 έγινε χώρος φύλαξης αρχαιοτήτων, τα οποία το 1847 μεταφέρθηκαν στο νεότευκτο τότε Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο Πύργος των ανέμων
Κάτω από το γείσο της στέγης και στις οκτώ έδρες βρίσκονται ανάγλυφοι οκτώ φτερωτοί άνεμοι με τα ονόματά τους.
ΒΟΡΕΑΣ: Ο κατά το σχήμα στερεός, ο άνεμος του βουνού. (Βόρειος, Τραμουντάνα). Ένας σκυθρωπός γέρος, τυλιγμένος σε χιτώνα, φυσάει μέσα από ένα μεγάλο κοχύλι.
ΚΑΙΚΙΑΣ: Ο ερχόμενος από τον ποταμό Κάϊκο, από την περιοχή της Μυσίας. (Βορειοανατολικός, Γραίγος). Σκορπίζει χαλάζι από μία ασπίδα.
ΑΠΗΛΙΩΤΗΣ: Ο σχετιζόμενος με τον Ήλιο. (Ανατολικός, Λεβάντες). Ένας νέος φέρνει φρούτα και σιτηρά.
ΕΥΡΟΣ: Αυτός που «καίει». (Νοτιοανατολικός, Σιρόκος). Ένας γέρος ανδρας τυλιγμένος σε βαρύ χιτώνα.
ΝΟΤΟΣ (Νότιος, Όστρια). Αδειάζει ένα δοχείο με νερό.
ΛΙΨ: Ο ερχόμενος από τη Λιβύη. (Νοτιοδυτικός, Γαρμπής). Κρατάει την πρύμνη καραβιού και το οδηγεί.
ΖΕΦΥΡΟΣ (Δυτικός, Πουνέντες). Ένας νέος σκορπίζει λουλούδια.
ΣΚΙΡΩΝ: Ο ερχόμενος από τις Σκιρωνίδες πέτρες (κακιά σκάλα). (Βορειοδυτικός, Μαΐστρος). Σκορπάει καυτή στάχτη από ένα χάλκινο δοχείο.
Οι χαράξεις κάτω από τους ανέμους είναι τα ηλιακά ρολόγια του μνημείου.
ROBERT C. MAGIS, (C) NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY 1967, PP.593
πηγές:archaiologia.gr, sundials.gr
weather.gr